Estas en la urbo Issy-lès-Moulineaux, apud Parizo , la 13an de januaro 1908, ke Henri FARMAN, unu el la pioniroj de aviado, sukcesis en la unua unukilometra rondira aerflugo per aviadilo.

Ne malutilas scii kaj sciigi ke Henri FARMAN (1874-1958) http://eo.wikipedia.org/wiki/Henry_Farman — ortografio de la persona nomo tie nekorekta) subtenis Esperanton. Li konatiĝis kun la Internacia Lingvo pere de la meceno Ernest ARCHDEACON*, irlanddevena advokato, prezidanto de Aéro-Club de France, kiu pasiiĝis pri ĉiuj teknikoj : aviado, aŭtomobilo, fotografado, ktp, kaj... Esperanto . Ok-paĝa antaŭparolo de Henri FARMAN aperas en libro kiun ARCHDEACON publikigis en 1910 sub la titolo "Pourquoi je suis devenu espérantiste ?" (Kial mi fariĝis esperantisto ? — Fayard, Parizo. 266 p.). En p. 10-11, oni legas (traduko) :

Okaze de vojaĝo al Vichy (viŝi), kien ni iris esplori aerodromon de tiu urbo, Ernest ARCHDEACON faris el mi disciplon de Esperanto.
Dumvoje, en trajno, li strebis konvinki min ; kaj, preskaŭ tuj, mi estis mirigita kaj konkerita.
Dum ne pli ol kvaronhoro, li montris pri ĝi la tutan mekanismon : ne necesas esti agregaciulo pri gramatiko, eĉ ne abituriento pri beletro, por ĝin kompreni : ĉiu konsentu foroferi tri horojn al lernado de la lingvo, kaj baldaŭ ĉiuj povos interkompreniĝi : malgranda strebo estos centoble rekompencita...
Por mi, la terure temporabaj okupoj de mia profesio de aeroplan-konstruisto, de piloto, kaj de "instruisto", bedaŭrinde ne lasis al mi liberaj la kelkajn horojn kiuj estus necesaj por "flue paroli Esperanton" ; sed mi ĝin legas sen peno, kaj mi ĝin skribas sufiĉe facile ; mi eĉ havis, foje, okazon uzi ĝin en mia komerca korespondado.

En la du lastaj paragrafoj, p. 12, FARMAN konkludis :

"Mi ripetas, cetere, ke la kreo de Esperanto respondas, por ĉiuj aviadistoj, al vera bezono : mi ne dubas ke tiuj ĉi baldaŭ komprenos tion.
Iliaj modernaj vehikloj, kaj la prava intereso kiujn ili estigas, fortege servos ilin por disvastigi tiun grandegan progreson, (kiu nomiĝas la universala lingvo Esperanto) en ĉiuj lokoj de la mondo." (en Mourmelon-le-Grand, la 15an de aprilo 1910).

En letero de Januaro 1928, la direkcio de la aerlinioj FARMAN informis la Ĝeneralan Sekretarion de la Internacia Ligo de la esperantista personaro de PTT ke ĝi decidis lernigi Esperanton al sia fluganta personaro. Sed la jam kreskanta premo de la angla malebligis demokratan kaj racian elekton de lingvo por aviado. Tiun rolon ĝi ludas ne pro lingva plitaŭgeco aŭ supereco, sed pro la potenco de la lando kiu plej frue kaj rapide progresis en la konstruado kaj ekspluatado de aviadiloj. Aer-katastrofoj okazis pro tio ke elekto de pli taŭga lingvo ol la angla por uzo inter diverslingvanoj en aviado neniam estis pritraktita nek ebligita.

* Pri Ernest ARCHDEACON, vidu : http://eo.wikipedia.org/wiki/Ernest_Archdeacon

C’est à Issy-les-Moulineaux, le 13 janvier 1908, qu’Henri FARMAN, un des pionniers de l’aviation, réussit un vol en avion d’un kilomètre en circuit fermé.

Il n’est pas inutile de savoir qu’Henri FARMAN (1874-1958) http://fr.wikipedia.org/wiki/Henri_Farman apporta son soutien à l’espéranto. Il fit connaissance de la Langue Internationale par le mécène Ernest ARCHDEACON, avocat d’origine irlandaise, président de l’Aéro-Club de France, passionné de découvertes et de techniques : aviation, automobile, photographie, etc. et... espéranto. Une préface de huit pages signée par Henri FARMAN apparaît dans le livre qu’ARCHDEACON publia en 1910 sous le titre "Pourquoi je suis devenu espérantiste ?"(Fayard, Paris, 1910. 266 p.). En p. 10-11, on lit :

C’est lors d’un voyage à Vichy, où nous allions explorer un aérodrome de cette ville, qu’Ernest ARCHDEACON fit de moi un disciple de l’espéranto.
Pendant la route, en chemin de fer, il commença à me "chapitrer" ; et presque de suite, je fus émerveillé et conquis.
En un quart d’heure, au plus, il m’en montra tout le mécanisme : il n’est besoin d’être agrégé de grammaire, ni même bachelier ès-lettres, pour le saisir : que chacun consente à sacrifier trois heures à l’étude de la langue, et bientôt tout le monde pourra se faire comprendre : un petit effort est bientôt récompensé au centuple...
Pour moi, les occupations effroyablement absorbantes de mon métier de constructeur d’aéroplanes, de pilote, et de "professeur", ne m’ont malheureusement pas encore laissé libres les quelques heures de travail qui seraient nécessaires pour "parler couramment l’Esperanto" ; mais je le lis à livre ouvert, et je l’écris assez facilement ; j’ai même déjà eu, une fois, l’occasion de l’utiliser dans ma correspondance commerciale.

Dans les deux paragraphes de conclusion, p. 12, FARMAN concluait :

Je répète, d’ailleurs, que la création de l’ Esperanto répond, pour tous les aviateurs, à un véritable besoin : je ne doute pas que ceux-ci ne le comprennent bientôt.
Leurs modernes véhicules, et l’intérêt légitime qu’ils suscitent, les serviront puissamment pour répandre et diffuser cet immense progrès, (qui s’appelle la langue universelle Esperanto), à tous les coins du monde (Mourmelon-le-Grand, 15 avril 1910).

Dans une lettre de janvier 1928, la direction des lignes FARMAN informa le Secrétaire Général de la Ligue Internationale du personnel espérantiste des PTT qu’elle avait décidé de faire apprendre l’espéranto à son personnel navigant. Depuis, l’anglais s’est imposé dans l’aviation pour des raisons qui n’ont rien à voir avec ses aspects linguistiques et, aujourd’hui, des rapports montrent que ce choix imposé est à l’origine de nombreuses catastrophes aériennes.

* À propos d’Ernest ARCHDEACON, voir : http://fr.wikipedia.org/wiki/Ernest_Archdeacon