La 6an de oktobro 2007, André CHERPILLOD prelegis pri tiu fama Esperantisto [pajlo-homo], kiu vizitis en Le Mans, la unuan grupon de esperantistoj en la departemento Sarthe, la 12an de oktobro 1907.

Jen kion li skribis en la gazeto n°63 :

« Oktobro 2007 reprezentas por la esperantistoj de Le Mans centan datrevenon : efektive la 12an de Oktobro 1907, Louis de Beaufront troviĝis en nia urbo, kie li faris prelegon, en kiu li prezentis la problemon de la neceseco de internacia helplingvo, kaj ĝian solvon dank’ al Esperanto, kiu estis tiam nur dudekjara, sed ŝajne havis antaŭ si belan estontecon.
Louis de Beaufront estis tiam rigardata, tute prave, kiel « la unua franca esperantisto », kaj ankaŭ kiel « la dua patro de Esperanto ». Li asertis, ke li estas markizo, kaj ankaŭ aŭtoro de internacia lingvo nomita Adjuvanto. Rapide evidentiĝis, ke tiuj du asertoj apartenas al la nura mitomanio.
Sed Oktobro 2007 reprezentas por la tutmondaj esperantistoj alian datrevenon. Ĝi estas la datreveno de malĝoja evento, kiu preskaŭ fordetruis en la menso de la publiko, la grandegan esperon, kiun la homoj tiam metis en la nocion de internacia helplingvo.
En 1900, okaze de la Universala Ekspozicio de Parizo, oni lanĉis la ideon de Delegacio por la alpreno de internacia helplingvo, kies rolo estis la elekto de internacia lingvo, inter kelkaj dekoj, kiujn proponis diversaj inventintoj. Tiu Delegacio estis efektive fondita en Januaro 1901.
La aŭtoro de tiu iniciativo estis Louis Couturat, brila profesoro en la Kolegio de France, fakulo pri la filozofio de matematiko.
La Delegacio kunvenis de la 15a ĝis la 25a de Oktobro 1907. Kelkaj personoj venis prezenti la lingvojn Spokil, Parla, Dilpok, Bolak, Idiom neutral. Pri Esperanto, la pledado devis esti farita de Beaufront, komisiita de Zamenhof pri tio.
Sed la lastan tagon, Couturat eligis el sia maniko iun projekton, pri kiu neniu aŭdis, iun « reformitan Esperanton », ŝulditan al iu s-ro « Ido », pri kiu nenio estis sciebla. Beaufront defendis energie tiun novnaskiton, perfidante tiel la fidon, kiun Zamenhof metis en lin. Li eĉ asertis, ke li estas la aŭtoro de tiu projekto.
Rapide montriĝis, ke la aŭtoro de tiu « Ido » estis Couturat mem.
Rezultis vera skismo. Dum jaroj, la esperantistoj uzadis la plej malestimajn vortojn por kvalifiki Idon. Siaflanke, la idostoj trovadis nur malavantaĝojn en Espéranto. Kiel okazas ofte en tiaj kazoj La vero estas ambaŭ ekstremoj.
Per kelkaj punktoj kie Esperanto estas jam difekta la solvo « Ido » montriĝis supera rilate la solvon « Esperanto » : la plej bela ekzemplo estas la forigo de la ĉapelitaj literoj vera plago de Esperanto ĝis nia tempo. Ni memorigu ke la X-sistemo nur kruele komplikis la aferon (ni admiru sendetene « ehxosxangxo cxiuj jxauxde » en kiu nur bona ĉas-hundo povas rekoni esperantaĵon.
Ido ankaŭ solvis pli bone ol Esperanto la manieron difini la precizan sekson de vivulo aŭ male la necertecon pri ĝia sekso. Ido havas ankaŭ sintezan pasivon, malpli pezan ol la analiza pasivo de Esperanto « la laboro faresas », pli elegante ol « la laboro estas farita ». Interŝanĝe, kiom da komplikaĵo en la derivado : ne konfuzu « skulturo » (aĵo skulptita) kun « skultaĵo » (modelo, kiun oni skulptis). Oni ne povas diri « la arbo floras », tamen ege simpla, sed « la arbori florifas ». Gramatiko ne povas esti « detala », ĝi estas « detaloza », ktp. Kiam Gaston Waringhien parolas pri la « dogma logiko » de Ido li tradukis tiun esprimon en Ido « dogmatifanta legikozeso »
Ido tamen funkcias, ĝi ankoraŭ funkcias, kvankam tre malrapide se kompari ĝin kun ĝia antaŭanto, ĝia modelo, la Zamenhofa lingvo kiun ĝi negis kaj perfidi. Mankis en ĝi unu afero, la ĉefa tio kion oni kutimiĝis nomi : la "interna ideo », ĉio kio faras, ke Esperanto estas lingvo, sed samtempe io pli granda ol lingvo, ĝia idealo de justeco, de egaleco kaj de frateco . Kontraste, Ido estas nur lingvo. Neniu alia. »

André Cherpillod au Mans le 6 octobre 2007
Octobre 2007 représente pour les espérantistes du Mans un centenaire : c’est en effet le 12 octobre 1907 que Louis de Beaufront était en notre ville, pour y faire une conférence, où il présentait le problème de la nécessité d’une langue internationale auxiliaire et sa solution par l’espéranto, qui a l’époque, n’avait que vingt ans, mais semblait avoir un bel avenir devant lui.
Louis de Beaufront était considéré, à juste titre, comme « le premier espérantiste français », et aussi comme « le second père de l’espéranto ». Il se prétendait marquis, et aussi auteur d’une langue internationale qui se serait nommée Adjuvanto. Il devint vite certain que ces deux affirmations relevaient de la mythomanie pure et simple.
Mais octobre 2007 représente pour les espérantistes du monde entier un autre centenaire. Le centenaire d’un événement triste qui a bien failli détruire dans l’esprit du public l’immense espoir qu’on mettait alors dans la notion de langue internationale auxiliaire.
En 1900, à l’occasion de l’Exposition Universelle de Paris, fut lancée l’idée d’une Délégation pour l’adoption d’une langue internationale auxiliaire, dont le rôle devrait être de choisir une langue internationale, parmi les quelques dizaines proposées par divers inventeurs. Cette Délégation fut fondée effectivement en janvier 1901.
L’auteur de cette initiative était Louis Couturat, brillant professeur au Collège de France, spécialiste de la philosophie des mathématiques.

La Délégation se réunit du 15 au 25 octobre 1907. Quelques personnes vinrent y présenter le Spokil, le Parla, le Dilpok, le Bolak, l’Idiom neutral. L’espéranto devait y être plaidé par Beaufront, mandaté par Zamenhof à cet effet
Or le dernier jour, Couturat sortit de sa manche un projet dont personne n’avait entendu parler, un « espéranto réformé » dû à un certain « Ido » dont on ignorait tout. Beaufront défendit avec acharnement ce nouveau-né, trahissant ainsi la confiance que Zamenhof avait mise en lui. Il prétendit même être l’auteur du projet.
Il se révéla bien vite que cet « ido » avait pour auteur Couturat lui même.
Il s’ensuivit un vénitable schisme Pendant des années, les espérantistes n’eurent pas assez de mots pour vilipender l’Ido. De leur côté les idistes ne découvraient plus que des défauts dans l’espéranto. Comme il se produit souvent en pareil cas la vérité est entre les deux.
Sur quelques points, où l’espéranto péchait quelque peu, la solution « ido » s’est avérée supérieure à la solution « espéranto ». Le plus bel exemple étant la suppression des lettres accentuées, véritable plaie de l’espéranto jusqu’à nos jours. Rappelons que le système des X n’a fait que compliquer atrocement les choses (admirons sans réserve « ehxosxangxo cxiujxauxde » dans lequel seul un bon chien de chasse peut reconnaître de l’espéranto.
L’ido a également mieux résolu que l’espéranto la façon de désigner le sexe précis d’un être vivant, ou au contraire l’incertitude sur son sexe. L’ido a aussi un passif synthétique, moins encombrant que le passif analytique de l’espéranto. : « la laboro faresas » plus élégant que « la laboro estas farita ».
En revanche que de complications dans la dérivation : ne pas confondre « skulturo » une sculpture avec « skultajo » le modèle qu’on a sculpté.
On ne peut pas dire « la arboj floras » qui est pourtant simple mais « la arbori florifas ». Une grammaire ne peut pas être « detala » elle est « detaloza », etc.
Quand Gaston Waringhien parle de la logique dogmatique (la dogma logiko) de l’ido, il traduit en ido cette expression « dogmatifanta ogikozeso »

L’ido a cependant fonctionné, il fonctionne encore quoiqu’au ralenti. Comparé à son prédécesseur, son modèle la langue de Zamenhof qu’il a reniée et trahie, il lui manque une chose, le principal : ce qu’on a pris l’habitude de nommer « la interna ideo ». Tout ce qui fait que l’espéranto est une langue, et en même temps quelque chose de plus qu’une langue, son idéal de justice, d’égalité et de fraternité. L’ido, lui, est une langue, rien d’autre.